Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2024 оны 09 дүгээр сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2024 оны 09 дүгээр сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө,  Бугант, Буурь, Туул, Хиагт,  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 13 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 256.9-300.2 мг/л-т хэлбэлзэж, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас (цаашид ХА гэх) давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон,  Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 193.9-292.8 мг/л-т хэлбэлзэж, Орхон-Орхон хяналт шинжилгээний цэгээс авсан усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.64 мгN/л буюу ХА-аас 1.28 дахин давсан байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 57.2-62.3 мг/л хэлбэлзэж ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 79.0 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

 Туул гол, Туул голын Орхонтуул хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 226.4 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Буур гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их  380.9 мг/л,  перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/ 10.6 мг/л буюу ХА-1.06 дахин давсан байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 611.1 мг/л, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 14.01 мгN/л буюу ХА-аас 28.02 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 1.231 мгN/л буюу ХА-аас 61.55 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.840 мгР/л буюу ХА-аас 8.40 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2024 оны 09 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус" ОНӨААТҮГ –ын цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 66.67 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2024 оны 09 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

                                                                                                               2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, эрдэс фосфор /Р_эрд/ MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Бугант, Буурь, Туул голын ус цэвэр байна. Харин Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар сумын агаарын чанарын 1-р харуулын 09-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их нь 0.009 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.016 мг/м³, хамгийн их нь 0.025 мг/м³, MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас РМ10, РМ2.5 тоосонцор давсан үзүүлэлт байхгүй бөгөөд агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.013 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.022 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.008 мг/м³ ,MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас РМ10, РМ2.5 тоосонцор давсан үзүүлэлт байхгүй бөгөөд агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер  М.Өнөржаргал